Engine, geometri, motor, encin

Sözlük | canakci | Kasım 25, 2011 at 11:52 am

---

Gençler oturmuş konuşuyor. Uçan balonun nasıl uçtuğu üzerine gelmiş konu. “Mühendis” olanı diyor ki;
“üzerindeki boya sayesinde uçuyor”. Öbürü de diyor ki;
“Olm.. o zaman o boyanın içinde durduğu kutuyu bir elden kaçırsalar var ya uzaya kadar ne biçim gider füze gibi. Bari gel seni de boyayalım sen de uç emi..”
Size inanılır gibi gelmeyebilir ama 30-40 yıl eski bu hikayede “Boya sayesinde uçar” diyen kişi gerçekten Türkiyedeki teknik üniversitelerden birinden mezun bir mühendistir ve bu onun samimiyetle inandığı gerçek düşüncesidir.
İran Cumhur başkanı Mahmud Ahmedinejad, bizim başkanlar rahmetli Özal, Süleyman Demirel felan hep mühendizdir. Rahmetli Erbakan da makine (motor) mühendisidir ama hiçbirisi enciner değildirler, hiçbirinin hayatında herhangi bir encin tasarlamışlığı yoktur. Her türlü cinliği bilirler. Ama sor bakalım içlerinde encin ney bilen var mı.

Kıssadan hisse size şunu söylemek istiyorum. “Mühendis” sözcüğü arapça, türkçe ve farsçada ayni ve “hendese(geometri) sözcüğünden geliyor. (Geometrist demek) Bu ülkelerde mühendis boldur ama onların icat ettiği tek bir encin ara ki bulasın..

Dünya uzaya da gitse geometrist bir balonu uçuramaz. Belki bir uçan halı hayal edebilir ama bir uçak hayal edemez. Uçak hayal edebilmek için “encin” bilmek lazım..

– Encin ney??

– Balonu uçuracak olan şeydir. Bill Gates içinde Leonardo Da Vinci’nin bir kısım geometrik çizimleri bulunan not defterine 30 küsur milyon dolar ödeydi ya… İşte o çizimler geometri çizimleri değilmiş aslında “encin” tasarımlarıymış.

Mesela biz yakın bir dönemde tüm terimleri ve teknolojisiyle birlikte avrupadan “tren” ithal etmiştik. Motor, ve Makine sözcüklerini ithal ederken “encin” sözcüğünü ithal etmeyi unutmuşuz. Buhar(Steam) sözcüğünü bile türkçesi var olduğu halde “istim” diye yeniden ithal etmişiz. Ama encin’i getirmemişiz. Onu ithal etmediğimizden “”Steam Engine”” yerine “”istim makinesi”” demek zorunda kalmışız. Mesela “tren” teknolojisi ithali münasebetiyle “Yatak” sözcüğünü bile “Lits” diye yeniden ithal etmemiz gerekmiş. Yataklı vagona “Vagon Li” diyoruz. Vagonları yürüten şey Şimendifer (Chemin de Fer). Şimendiferi yürüten “encin” orada kalmış. İstim makinesi, buhar motoru, felan diyoruz idare ediyoruz..

– Motor veya makine işte. Ne var bunda bilecek?

– Makine dediğin şeyin bir mekaniği vardır. Hareket eder, kımıldar yani. Hareket etmeseydi o zaman ona “mekanik” yerine “statik” bişey denirdi. Mesela bina inşaatının statiği vardır mekaniği yoktur. Oysa kendisi bir encin. Kimyada, elektrikte, elektronikte ise herikisi de yoktur. Motor dediğin şey bir enerjiyi alacak harekete çevirecek. Mesela bir şaftı döndürecek. Öyle değil mi?

– Dönen, hareket eden bir yeri yoksa ona makine veya motor demeğe bin şahit ister.

– Ben sana onbin şahit bulurum. İnternette bir makine var “en uzun nehir hangisi” diye soruyorsun… Şak diye cevabını bulup getiriyor, onun adı ney?

– Arama motoru

– Evet onbin şahit gösterebilirsin. “”Search Engine”” karşılığı herkes “Arama Motoru” diyor. Peki ama bu doğru mu?. Sana sorayım o zaman bu motorun neresi dönüyor?, Hangi enerjiyi hangi enerjiye dönüştürmektedir?. Benzinle mi havagazıyla mı çalışıyor?. Bildiğimiz diğer motorlarla bunun benzerliği neresindedir??.

Mübareze i efkardan barikayı hakikat doğarmış.. Söyle bana o zaman.. Her türlü cinliği bilen insanların sadece kendi dillerinde bir karşılığı olmadığı için “encin” gibi temel bir kavramı bilmek ve anlamaktan mahrum bırakılmaları caiz midir??

– Peki sen bir tarifini yapsana şu encin dediğin şeyin.

– İngilizcedeki engine sözcüğünün asıl tanımı belki şöyle yapılabilir :

“Enerjiyi mekanik bir güce veya harekete veya bir aracıya, araca veya ifa aracına dönüştüren makine veya sistem düzeneği.

Bu cümlenin birinci kısmı bildik motor çeşitlerini akla getirmekle birlikte ikinci kısmı kapsamı genişletiyor ve “”elektrik, kimya, inşaat, ve bilgisayar”” gibi alanlarda yapılan sistem tasarımlarını da kapsamına alıyor..