Radyo ve Televizyon yayınlarının başlaması

Münakalat – Muhaberat Mevzuatı | canakci | Temmuz 31, 2010 at 9:03 am

---

Radyo yayınlarının deneme olarak başlatıldığı 1927’den 1937 yılına kadar ilk yayıncı bir özel şirket olan Türk Telsiz ve Telefon A.Ş idi. Ancak bu şirket 1937 yılında kamulaştırıldı (devletleştirildi – PTT‘nin eline geçti).

1940 yılında ise, Matbuat Umum Müdürlüğü‘ne geçti. Bu müdürlük yeniden yapılandırma ve isim değişikliği ile 1943 yılında Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü oldu. 1958 yılında Basın Yayın ve Turizm Bakanlığı oldu. Daha sonra 1964 yılında Türkiye Radyo ve Televizyon (TRT) kurumu’na devredildi.

TRT 1968 yılında Ankara’da VHF bandından günde bir saatlik ilk TV deneme yayınlarına başladı. Birkaç sene içinde yayınlarını gündüz boyu da sürdürebilir hale geldi. Ankara merkezli siyah-beyaz yayın gece en geç 12.00’de istiklal marşı ve bayrağın göndere çekilmesiyle kapanmaktaydı. TRT 1982’de renkli yayına, 1990’da teletekst yayınına geçti. 1986 yılında TRT-2 İstanbul çıkışlı olarak UHF bandından renkli yayına başladı.

11 Kasım 1983 tarihinde yapılan kanun değişikliğiyle Radyo-TV yayınları için milli siyasete uygun ilkelerin benimsenmesi, uygulamanın gözetim, denetim ve değerlendirilmesi Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu’na (RTYK) bırakıldı. Bu kurulun 12 üyesinden üçünü cumhurbaşkanı doğrudan tayin eder. Bakanlar kurulu biri basın mensubu, ikisi eğitim ve iktisat alanlarındaki hizmetleriyle tanınmış kimselerden olmak üzere üç üye seçer; Milli Güvenlik Kurulu bir üye belirler. (Tayini bakanlar kurulunca yapılır.) Yüksek öğretim kurulunun önereceği dört kişi arasından ikisi cumhurbaşkanınca seçilir. Kalan üç üye Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek kurumu yönetim kurulunun önerdiği altı aday arasından cumhurbaşkanınca belirlenir. Üyeler altı yıl görevde kalır; ikinci defa seçilebilir, bir siyasi parti üyesi olamaz.

Türkiye’de 1986 yılından itibaren uydu yayınlarının izlenmesini sağlayan çanak antenler hızla yaygınlaştı. 1989’da çıkarılan 3917 sayılı yasayla TRT vericileri PTT’ye devredildi. Anayasa mahkemesine yapılan itirazlar sonucu bu kanun Mayıs 1990’da iptal edildi. Anayasa mahkemesinin öngördüğü yeni düzenlemenin yapılması ve vericilerin TRT’ye iadesi için tanınan 6 aylık süre dolduğunda (Ocak 1991) yeni bir düzenleme yapılmamıştı.

Bu arada PTT kablolu yayına geçme ve mevcut telefon şebekesinden yararlanarak uydu yayınlarını abonelere ulaştırma hazırlıklarına başladı. Buna karşılık Radyo Televizyon Yüksek Kurulu bu dağıtımın yayın kapsamına girdiği ve bunun da anayasa’nın 133. maddesindeki “TRT tekeli’ne” aykırı düştüğü görüşüyle PTT’den projeyi durdurmasını istedi. Ama RTYK’nın PTT için yaptığı suç duyurusu hakkında savcılık takipsizlik kararı verdi.

1991 yılı itibariyle yasalar hala özel radyo ve televizyon kuruluşlarının faaliyetlerine izin vermemekteydi. Ancak, 1990 yılı sonlarında Cumhurbaşkanının oğlunun ortak olduğu Magic Box isimli şirket bir transponder kiralayarak Almanya’dan Star 1 adı altında Türkçe yayınlara başladı. Böylece yasal bakımdan olmasa da, fiilen özel TV yayınlarına 1990 yılı sonunda başlanmış oldu.

Türkiye 30 kadar Avrupa ülkesince imzalanan 1989 tarihli Avrupa Sınırötesi Televizyon Sözleşmesini 22.Kasım 1993 tarihli bakanlar kurulu kararıyla onayladı. 3915 sayılı kanun oldu. Daha sonra 13 Nisan 1994 tarihinde kabul edilen ve R:G: 20.4.1994’de yayınlanan ve 42 maddeden oluşan 3984 sayılı yasa (Radyo ve Televizyon Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun) olarak yürürlüğe girdi.