Euclid sizce nasıl okunur ?

Zeitgeist / Denemeler | canakci | Kasım 25, 2011 at 11:06 am

---

TV’deki bilgi yarışmasında yarışmacı koservatuar mezunu sanatçı hanıma sorulan soru şöyle;
“”Temel öğeler”” isimli eseriyle matematiğin temellerini kuran aşağıdakilerden hangisidir?.
Seçenekler “pascal, archimedes, euclid, newton”

Sunucu bey seçenekleri türkçe “paskal, arşimet, ekuled ve nivton” diye okudu.

Yarışmacı ekuled’i hiç duymamış. Nivton’un ise matematikle ilgili birşeyler kurduğunu biliyor. Yani boş birisi değil. (söylemedi ama aklına Newton’un Naturalis Principia Mathematica isimli eseri gelmiş olabilir.) Çünkü birkaç seçenek arasında gidip geldikten sonra Nivton’da karar kıldı.

Sunucuya güveniyor. Sunucu Euclid’i “”Öklid”” diye okusa kafasında birden şimşekler çakacak. Ama Ekuled’i hiç duymamış. (siz duydunuz mu?.. ben de hiç duymadım..)

Yarışmacı da sunucu da aslında eğitimli, zeki ve hoş insanlar. Ama (bana kalırsa) son derece absürd olan eğitim sistemimizin(hepimiz gibi) birer mağdurudurlar.

İçimizde ilkokuldan itibaren Öklid’i okumamış olan kimse yok. Elementler(stoichia) isimli eserini duymamış olabiliriz ama,

“”Eşit miktarlardan eşit miktarlar çıkartılırsa, eşitlik bozulmaz, birbirine çakışan şeyler birbirine eşittir, bütün parçadan büyüktür””, gibi aksiyomlarını hep biliriz.

“”İki nokta arasını birleştiren en kısa yol bir doğrudur, bir noktaya eşit uzaklıkta bulunan noktaların geometrik yeri bir çemberdir””, postülalarını hepimizin bir yerlerden duymuşluğumuz var. Ortaokul, lise kitaplarımızda “”Öklid”” sıkça geçer.

Tüm mesele Euclid’in Ekuled değil Öklid olduğunu bilmekte. Eukleides, Euclid, Eucleides, Eucleidas gibi türlü yazılışlarla karşılaştığımızda ise işin içinden çıkmak hiç mümkün değil..

İskenderiyeli öklid M.Ö 325–265 yılları arasında yaşamış. Kendisinden yüzyıl kadar önce yaşamış bir de Megaralı felsefeci Öklid var. M.Ö. 403-402 yılarında atina valiliği yapmış bir Eucleides, M.Ö. 227 – 221 arasında avroponti krallığı yapmış bir Ispartalı Eucleidas da var. Yani maksat başka isimli birileriyle karıştırmaksa Öklid çok. Ama dikkat ederseniz hepsinin adını farklı yazdım. Burada hangi dilden hareket ettiğiniz çok önemli.

Bu eski grek isimleriyle dünyanın her dilinin kendine göre eskiden gelen özel ilişkileri oluşmuş. Ama dil olan diller bunları “”sadece bir tek şekilde okuyor ve yazıyor””. Hiç değiştirmeden. Oysa bizde durum çok farklı. Bizdeki grek edebiyatı ve mitolojinin en ünlü kalemlerinden Azra Erhat iskandinav ülkelerinde olduğu gibi Oidipus diyor. Tıp alanında çalışanlar Ödip diyorlar. Kimileri Oedipus, Eudipus, Oidipus diyor. Hepsi ayni isim. Ama yazılışlar farklı okunuşlar farklı.

İngilizce’de “Eu” ile tazılan tüm isimleri “Ö” diye yazıp “Ö” diye okumak türkçemiz için çok basit temel bir kural olabilirdi. eugene(öcin), euler(öler), euphemism (öfemizm), euripides (öripides). Oysa TDK bunu yerleştirmek şöyle dursun bozan bir konumdadır.

“”Euro”” için Avro, Öro, Oyro, Yuro, Euro gibi çeşitli okunuşlarımız var. Ayni dilde ayni şeyi böyle hepimiz farklı farklı okursak birbirimizle nasıl anlaşabiliriz ki??